De puzzel van het leven rolt verder.
'Daar waren we goed in: zonder woorden vasthouden waar we in geloofden,waarvan we hadden aangenomen dat we erin geloofden. We redden ons wel, bijvoorbeeld.'
Goed begonnen is half gewonnen. Een sterke openingsscène die alles bevat waar het om draait, onder andere daaraan herkennen we kwalitatieve literatuur, aldus literair journaliste Jelle Van Riet. Na de val van de Nederlandse auteur Gert-Jan van den Bemd voldoet aan deze graadmeter, maar daar kom je pas achter als je de roman hebt uitgelezen.
Sofie Nauta is een jonge vrouw die zich niet goed in haar vel voelt. Ze groeit op zonder moeder. Met haar oudere broer Max die al sinds zijn achttiende in New York woont, heeft ze nooit een goede band gehad. De relatie met haar vader Ward, een hoogleraar aan de universiteit, lijkt harmonieus totdat zijn onverwachte overlijden die zelfgekozen zekerheid overhoophaalt. Sofie wil alles van zich afschrijven, maar ze vindt geen woorden. Daarom besluit ze haar verhaal te tekenen. Beelden gaan haar gemakkelijker af, ze startte ooit een opleiding aan de kunstacademie, ook daar vond ze geen aansluiting. Ze werkt nu in café 'de Branie'.
Die tekeningen (die overigens echt bestaan) zijn een slimme vondst van de auteur. Bijna elk (kort) hoofdstukje begint met (de beschrijving van) een tekening. Toch vertelt Sofie honderduit. Ze observeert de omgeving en deelt haar gedachtestromen. Herinneringen borrelen op via associaties met huizen en hun specifieke interieurs, geuren, lichamen, voorwerpen, muziek en oude foto’s. De lezer is aangewezen op haar indrukken.
'Zo zou het dus gaan: plotselinge ingevingen, fragmentjes uit ons leven die onverwacht, als regendruppels uit een wolkeloze lucht, op me neer zouden vallen.'
Familieleden, een buurvrouw, de sensuele Laura, de overjarige promovendus Olivier, kroegbaas Chris die het niet kan laten om elke vrouw goedbedoeld over de billen te aaien, ... Ze worden raak, met de nodige ironie getypeerd, tegelijk blijven hun karakters onbestemd. Sofie fantaseert over hun levens, hoe ze denken, reageren, laat hen gefingeerde gesprekken voeren. Mensen begrijpen elkaars woorden en non-verbale communicatie vaak verkeerd, de effecten zijn zowel triest als grappig.
Het maakt niet uit in welk decor de 'actie' zich afspeelt: in het dokterskabinet, de kelders van de universiteit, Central Park, een luchthaven, ... elke plaats ademt een filmische sfeer met oog voor detail.
Maatschappijkritiek over de Amerikaanse mentaliteit, het yuppiedom of de vrije seksualiteit in de jaren zeventig passeert de revue, weliswaar met een knipoog. De toon blijft lichtvoetig.
Na de val laat zich lezen als een psychologische roman. Sofie is op zoek, maar weet ze wel waarnaar en blijft ze niet liever in het ongewisse? Het valt op dat ze de grote thema’s uit de weg gaat.
‘Laten we het er maar niet meer over hebben... Iets wat je niet weet, hoef je ook niet,te vertellen, niet te vergeten, niet te vergeven.’
Ze hunkert naar zelfbevestiging die haar niet gegund wordt. Ook haar zogenaamd liefhebbende vader reageert schijnbaar onverschillig op hoe ze haar leven vormgeeft.
'...nu denk ik dat het hem gewoon niet interesseerde, niet wat ik deed, niet wat ik wilde worden. Die gedachten zwellen op, als poppende maïskorrels in een hete pan. Niemand die me vasthoudt en het ontkent, niemand die me woorden influistert die het tegendeel bewijzen.’
Welke geheimen heeft Sofie achterhaald bij het opruimen van haar vaders spullen? Zijn boeken (klassiekers zoals Lolita, In de ban van de ring en Sophie’s choice) dienen als katalysator voor de fijn geconstrueerde plot. De trage opbouw en sprongetjes in de chronologie verhogen de spanningsboog. Het boek heeft wat weg van een detectiveroman. Slechts op het eind wordt onthuld hoe toepasselijk de titel en het mooie coverontwerp aansluiten bij de inhoud.
Gert-Jan van den Bemd verstevigt zijn positie in het literaire landschap. De verkeerde vriend (2018) viel op door rake observaties, broeierige sfeerschepping, filmische details en sterke karakterisering van het hoofdpersonage. Tirza revisited, maar de verrassende ontknoping schoot te veel kanten tegelijk uit en sloot niet aan bij de zorgvuldig opgebouwde psychetypering.
Deze keer is alles beter gedoseerd en verstaat de auteur de kunst om af te wegen wat hij wel of niet vertelt en op welk moment. Niets is toeval (zoals de namen), alles heeft betekenis, maar die haal je er pas goed uit na een tweede lezing.
Na de val is een roman over onverwerkte verledens die zich ontvouwen in een ingenieus gecomponeerde, misleidende whodunit, waarvan de puzzelstukjes op het einde misschien net iets te perfect op hun plaats belanden. Toch blijft er na afloop een stukje mysterie overeind.
Zo rolt de puzzel van het leven verder, net zoals Sofie “Tumbleweed” Nauta.
Dit is een Hebban recensie, die eerder gepubliceerd werd op Hebban.nl.
Meer info:
Interview met Gert-Jan van den Bemd door Hebban-recensent Jan Stoel
Website Gert-Jan van den Bemd
Geen opmerkingen:
Een reactie posten