"Hoogmoed" van Richard Hemker

"Zie het onweerstaanbare blauw. De omgekeerde hoogtevrees als botte vertaling van de wens om met de hemel te vervloeien, terug naar die kleur. De onbegrijpelijke overtuiging dat het belangrijkste deel van mij buiten mijzelf bestaat. "

Het tweede boek dat dit jaar op de shortlist van de Fintro Literatuurprijs prijkt is Hoogmoed van Richard Hemker (°1967). Op wikipedia lezen we dat deze Nederlandse auteur Italiaanse letterkunde studeerde, in 2009 debuteerde met de verhalenbundel Scherzo en vervolgens zes jaar gewerkt heeft aan deze roman.
  

Laat me allereerst vertellen dat Hoogmoed geen gemakkelijk boek is, ik heb het gezien de omstandigheden veel te snel moeten lezen en het verdient minstens een tweede lezing. Mijn eerste indrukken waren niet positief, het duurde zeker 60 pagina's voordat ik me kon verzoenen met het personage en zijn denkkader, dat ik als geforceerd intellectualistisch aanvoelde.

Maar na een tijdje doorlezen kwam ik langzaamaan binnen in zijn ideeënwereld en daarna kon ik niet meer stoppen met lezen en geraakte ik tenslotte helemaal betoverd. Ik merkte dat alles wat ik al gelezen had en moeilijk kon bevatten, zich regelmatig op een andere manier herhaalde en hoe langer ik doorlas hoe meer ik er iets van begon te snappen. De auteur haalt er heel veel literatuur, kunst, filosofie, theologie, religieuze symbolen, mythologie... bij en er bleven onbegrijpelijke passages langskomen met veel moeilijke woorden, maar dat stoorde niet meer, omdat de essentie wel kwam bovendrijven. De Daimon, de Demiurg en de Tomba del Tuffatore zullen mij vanaf nu altijd bij blijven.

Waar gaat dit boek over? Chris Seutorius (de naam alleen al!) is een jonge dertiger die een oude pastorie betrekt in Vézoul (Ardennen).  Een speling van het lot (financiële meevaller) brengt hem zover. Tussen de verbouwingen door, schrijft hij aan een monografie over zijn favoriete Italiaanse filosoof: Giovanni Pico della Mirandola (1463-1494).

In korte hoofdstukjes gaat het afwisselend over zijn huidige bestaan tussen de dorpelingen en geeft hij inkijk in zijn jeugdjaren, zoals een oude man dat doet, iemand die zijn leven als afgerond beschouwt en ervaart dat alles wat het leven zinvol maakt tot het verleden behoort.

Chris Seutorius moet een vreemde, wat zonderlinge student geweest zijn. We lezen over verloren vriendschappen en zijn grote liefde voor Flo. Het gaat hem daarbij niet zozeer om het meisje of de vrouw Flo, hij koestert de momenten die hij met haar beleefde in de duinen als ankerpunten uit zijn bestaan, omdat hij er op dat moment toe in staat was zijn lichamelijke opwinding te sublimeren tot iets hogers - dat waarnaar hij al van kindsbeen af op zoek is, namelijk een manier om zichzelf binnenste buiten te keren, de omgekeerde hoogtevrees – die hij voor het eerst voelde toen hij als kleine jongen met zijn moeder aan een bushokje moest wachten na bezoek aan het pas opgeleverde zwembad. Dit was zijn eerste kennismaking met de Daimon, die verder centraal staat in Hoogmoed. 

We vernemen op wikipedia dat de Daimon in de Griekse mythologie een wezen is dat ergens tussen goden en stervelingen in staat. Chris heeft het er herhaaldelijk over dat hij buiten zichzelf wil treden, in het geheel wil opgaan, wat betekent dat hij niet leeft en niet dood is.

"Mijn ambitie is juist om niet te sterven, maar dat kan alleen als ik erin slaag de manier te vinden om niet te hebben geleefd."

Zijn jeugdvriend Dimitri is hier misschien in geslaagd, toen hij in zee verdween, Chris zal dit nooit te weten komen. 

Fysieke inspanningen en uiterste concentratie (het eindeloos inoefenen van moeilijke pianostukken van Scarlatti) helpen Chris om het leven enigszins draaglijk te maken, maar ook niet meer dan dat. Vreugde schept hij er niet uit, gedoemd als hij is om niet in staat te zijn het leven te  nemen voor wat het is en het gewoon te leven.

Zijn jeugdvrienden en ouders geraken vervreemd en begrijpen niet waarom Chris zich niet gewoon bijeen pakt om eindelijk als een normale mens iets van zijn leven te maken. Zijn vader, een wiskundig tekenaar, onderneemt toch een poging. Hij vertaalt Chris’ obsessie voor het pentagram als ultiem wiskundig symbool in een “kunstwerk”, waarin hij zijn zoon als een koppige ezel verwerkt in een reeks pentagrammen. Uiteindelijk maakt hij de essentie zichtbaar, zonder dat hij zich daarvan bewust is. Chris ziet namelijk geen ezel maar de Tuffatore, die hoogmoedige duiker die de oneindigheid uitdagend tegemoet durft springen – een figuur die hem mateloos fascineert.

Dit klinkt weer allemaal hoogdravend en esoterisch, maar toch neemt de auteur mij, nuchtere lezer, mee op sleeptouw.

Er passeert veel humor, die vooral te maken heeft met de onbehouwen manier waarop Chris de schijn van een normaal leven "acteert" in zijn contacten met enkele dorpsbewoners en met zijn ouders. Dan doet hij gewoon mee met hun, in zijn ogen banale, dagelijkse routines, maar af en toe valt hij uit zijn rol en dat leidt tot grappige scènes.

We komen ook prachtige beeldspraak tegen, of wat denk je van deze, geformuleerd na het openen van een oude fles wijn die zijn smaak verloren heeft:

" De krachten zijn uit de wijn gevloeid. Je ziet het wel bij oude mensen, een huid die haast jong lijkt, flinterdun perkament, doorzichtig als een strakgespannen vlies over het gebeente."

Achteraf besefte ik dat het boek in het begin zo moeilijk leesbaar is omdat de auteur alles door elkaar laat lopen in tijd en ruimte. Hij haalt dingen aan die ik aanvankelijk niet kan volgen, maar die nadien uitgebreider terugkomen. De auteur gebruikt ook regelmatig de "hij" vorm en de "ik" vorm door elkaar, soms zelfs in één en dezelfde zin (vb. de eerste zin op pagina 122).

Hoogmoed van Richard Hemker is een fascinerende roman, die mij bovendien zeer benieuwd maakt naar hoe de auteur zelf in het leven staat. Gaat het enkel om een personage, een fase uit zijn eigen leven die hij ondertussen heeft achtergelaten of is er meer met hem aan de hand?

Detail uit de Tomba del Tuffatore - het graf van de duiker