"De zon was zwart en de dood bloosde van levenssappen.
Dat wilde ik dansen.
Daar wilde ik een ballet over maken."
Oksana: een ballet
van de Nederlandse auteur Donald Niedekker (°1963) is het derde
boek dat dit jaar op de shortlist van de Fintro Literatuurprijs prijkt. Na Martin Michael Driessen en Richard Hemker gaat het opnieuw om een Nederlandse auteur die ik niet kende.
Lena wordt geboren in "het grote dorp met de verharde
wegen, winkels en een school" in de buurt van Tsjernobyl. Als zesjarig meisje verliest ze haar ouders bij
de ramp en wordt ze met een bus overgebracht naar "het dorp zonder
straten, winkels of een school", waar ze opgroeit bij haar grootmoeder. Ze
volgt balletles in "de stad met de schouwburg, de kunstacademie en het
grote station". Haar droom om verder door het leven te gaan als
balletdanseres moet ze opbergen na een knieblessure. Onder valse voorwendselen
laat ze zich meelokken naar het Westen, waar ze in de vrouwenhandel terecht
komt.
Lena breekt niet.
Dankzij de lessen van haar balletdanseres, die maar bleef herhalen hoe
belangrijk vallen is en je evenwicht verliezen, schakelt ze haar gevoelens uit.
"Was ik bang geweest, had ik niet durven vallen, dan
had ik me schrap gezet, dan had ik me verzet en was ik in een draaikolk van
strijd en walging en weerzin en spijt terechtgekomen, zoals veel meisjes met
wie ik het lot in een huis met altijd gesloten rolluiken heb gedeeld.
Ik viel en ik stond op."
Lena's levensverhaal laat zich lezen als een choreografie.
De tekst zweeft lichtvoetig over alle ellende heen in korte, titelloze
hoofdstukjes, die het ritme van de dans volgen, nu eens snel, dan traag, dan
heftig of speels. Het drama sluimert dreigend, maar wordt nergens expliciet
benoemd.
Ruimte en tijd lopen door elkaar en versterken het effect
van wat op komst is, maar ergens midden in het boek, houdt de auteur dit even
niet meer vol en vertelt gewoon het verhaal.
Wel blijven er tussendoor flarden van herinneringen uit betere tijden terugkomen, vooral in de vorm van idyllische (natuur)beschrijvingen van
het dorp, waar het leven al eeuwenlang cyclisch verloopt volgens de rustige
gang van de seizoenen. Een te zoet, sentimenteel cliché tegenover de boze
buitenwereld?
Bij het terugbladeren achteraf valt het op dat de auteur
technieken gebruikt om het ritme te versterken, zoals hoofdstukken die met
dezelfde woorden beginnen ("En zij deden met ons..." of "Oksana
was niet te temmen..."). Op het einde is de cirkel rond, met een laatste hoofdstukje
dat identiek is aan het eerste, maar wel een ander gevoel oproept, na alles wat
je ondertussen gelezen hebt.
Een cynisch detail vond ik wel dat Lena haar choreografie
uiteindelijk opvoert op een erotisch evenement voor geile mannetjes, bij wie de boodschap die ze wil
uitdragen parels voor de zwijnen zijn. Of is dit omdat voor Lena de dood
toch altijd blijft verder gaan, de gewone Tsjernobylse dood?
"U pakte uw leven weer op. Zo gaat dat. Misschien
betekende de explosie ergens achter het Ijzeren Gordijn - Oekraïne?
Wit-Rusland??? - voor u niet meer dan een kleine verstoring van een mooie dag
in april. Een nieuwsblok. Een flard. Een rimpeling in uw bestaan. Een gesprekje
bij de bakker of slager. Geruchten over besmette spinazie, paddenstoelen,
bessen. De aansporing veel melk te drinken. Of juist niet.
Maar u pakte uw leven weer op.
Het leven gaat verder.
Voor ons gold dat niet. Voor ons gaat de dood verder. De
gewone alledaagse, Tsjernobylse dood."
Oksana: een ballet is een hartverwarmend mooi, ontroerend
miniatuurtje over een sterke vrouw, die op een eigenzinnige manier de vele
tegenslagen in haar leven trotseert. Een boek met de kwaliteiten van een literaire bestseller. Ook een heel geschikte keuze
voor tieners, te categoriseren bij andere pareltjes, zoals Het kleine meisje van meneer Linh
of De jongen in de gestreepte pyjama.
"Tsjernobyl. Zwarte zon. Zwarte zang.
Zwart van Malevitsj"
Geen opmerkingen:
Een reactie posten